Financiële prestaties

Resultaten 2022

ProRail voert enerzijds werkzaamheden uit die gericht zijn op het in standhouden van de functionaliteit van het spoor tegen afgesproken kwaliteitsniveaus. Dit betreft activiteiten zoals groot en klein onderhoud, beheer en vervangingen die het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat bekostigt uit de zogeheten 'EOV-gelden'. Daarnaast voert ProRail voor het ministerie en derden werkzaamheden uit die gericht zijn op het aanbieden van extra functionaliteit, zoals extra haltes en frequentieverhoging. In deze gevallen wordt gesproken over functiewijziging/investeringsprojecten, dit bekostigt het ministerie uit de zogeheten 'aanleg-gelden'. Daarnaast ontvangt ProRail gebruiksvergoedingen van vervoerders.

De realisatie voor investeringsprojecten is in 2022 nagenoeg volgens planning uitgekomen. De investeringsprojecten resulteren uiteindelijk in nieuwe activa op onze balans. De aanleg-gelden die hiertoe worden aangewend worden afgerekend naar de balans en staan tegenover deze investeringen in activa. De aanleg-gelden zijn zichtbaar onder de kort- en langlopende schulden als investeringsbijdrage. In 2022 werd via onder andere onze investeringsprojecten voor € 1,1 miljard (2021: € 1,0 miljard) geïnvesteerd in materiële vaste activa, waarvan € 859 miljoen (2021: € 809 miljoen) is gefinancierd vanuit de Rijksoverheid en € 223 miljoen (2021: € 220 miljoen) gefinancierd door derden, zoals provincies en gemeenten.

Voor wat betreft het onderhoud en beheer is een beperkt deel van de in 2022 geplande productie niet gerealiseerd, het effect hiervan bedraagt ongeveer €100 miljoen. Voor zowel de functiewijzigings- als functiehandhavingsprojecten kent de realisatie ten opzichte van de geplande productie verschillende afwijkingen, zoals verschuivingen in de tijd of scope van projecten maar ook prijseffecten. Voorbeelden van de verschuivingen in tijd zijn bijvoorbeeld het moeten doorschuiven van werkzaamheden in het havengebied Rotterdam en het doorschuiven van de werkzaamheden aan de verkeersleidingspost te Barendrecht door vertraging op het ontvangen van de benodigde omgevingsvergunningen. En ook wij worden geconfronteerd met stijging in de prijzen van energie en materialen. 

Op hoofdlijnen ziet de winst- en verliesrekening 2022 er als volgt uit:

Voor wat betreft het exploitatiegedeelte realiseerde ProRail in 2022 bedrijfsopbrengsten van € 1,5 miljard (2021: € 1,4 miljard) onderverdeeld naar:

• exploitatiebijdragen van de Rijksoverheid (€ 1.021 miljoen; 2021: € 910 miljoen);

• gebruiksvergoeding (€ 355 miljoen; 2021: € 343 miljoen);

• overige netto-omzet (€ 45 miljoen; 2021 € 41 miljoen);

• geactiveerde productie (€ 110 miljoen; 2021: € 126 miljoen);

• overige bedrijfsopbrengsten (€ 5 miljoen; 2021: € 6 miljoen).

De bedrijfslasten bestaan grotendeels uit 'apparaatskosten' en 'kosten van uitbesteed werk en overige externe kosten'. In 2022 bedragen de 'kosten van uitbesteed werk en overige externe kosten' € 916 miljoen (2021: € 914 miljoen). Deze kosten houden onder andere verband met infrastructurele kosten, kosten van inspecties en onderzoek, ICT-diensten en overige kosten die uitbesteed zijn. Het resultaat vóór mutatie egalisatierekening kwam in 2022 uit op € 7 miljoen negatief (2021: € 85 miljoen negatief). De hierboven vermelde cijfers dienen in samenhang met de jaarrekening en toelichting daarop bezien te worden, voor nadere toelichting verwijzen wij derhalve naar de jaarrekening.

ProRail maakt gebruik van financiële instrumenten. In de jaarrekening zijn de volgende categorieën financiële instrumenten opgenomen: handels- en overige vorderingen, geldmiddelen, leningen en overige financieringsverplichtingen, handelsschulden en overige te betalen posten. De primaire financiële instrumenten dienen ter financiering van de operationele activiteiten of vloeien direct uit deze activiteiten voort. Het beleid van ProRail is om niet te handelen in financiële instrumenten. ProRail maakt geen gebruik van afgeleide financiële instrumenten (derivaten). De solvabiliteit van ProRail bedraagt ultimo 2022 7,71% (2021: 7,95%); de liquiditeit bedraagt ultimo 2022 0,81 (2021: 0,77).

Situatie in Oekraïne, corona en effect op de spoorsector

De oorlog in de Oekraïne is helaas nog niet ten einde. Naast dat het uiteraard afschuwelijk is voor de lokale bevolking merken we overal in de wereld de gevolgen van deze oorlog. Ook in onze branche zijn de effecten merkbaar. Door de oorlog in Oekraïne volgend op twee jaar coronacrisis ontstond in 2022 een tekort aan diverse materialen zoals staal, hout en koper en zijn materiaalprijzen gestegen. ProRail heeft de impact in 2022 met actieve sturing en maatregelen weten te mitigeren. Hieronder volgt een beschrijving van een aantal belangrijke maatregelen.

• ​ProRail paste voor een bepaalde periode specifiek aanvullende regelingen toe die het risico voor de aannemers bij prijsstijgingen en niet-levering van materialen beperkten. Hiermee borgden we inschrijven op aanbestedingen. ​

• We ontwikkelden een overzicht van de schaarse materialen en actualiseren deze doorlopend o.a. spoorstaven, dwarsliggers, wisselstangen, sein-componenten en routers.​

• We monitoren de risico’s en hebben diverse acties in gang gezet om projecten toch (al dan niet deels) door te kunnen laten gaan.​

• Mede als gevolg van de oorlog in Oekraïne en de bijkomende onzekerheid over de levering en kosten van materialen, is in april 2022 besloten om de aanbesteding in het project Maaslijn (elektrificatie en uitbreiding van de spoorlijn Nijmegen - Venlo – Roermond) te stoppen. Inmiddels is het realisatieplan aangepast en is besloten om de aanbesteding hiervan begin 2023 te starten.

Effect 2022

In 2022 konden we van een aantal projecten een beperkt deel van de scope niet uitvoeren door tekorten aan materialen en/of personeel. Ter illustratie:​

• Zeven projecten geraakt op gebrek aan spoorstaven, bijsturing door 33 km spoorstaaf opnieuw te gebruiken c.q. de vernieuwing uit te stellen en voor 8 km spoorwijziging van het spoorstaaftype toe te passen. Oorzaak: de spoorstaafwalserij in Italië was tijdelijk stilgelegd vanwege energieprijzen.​

• De productiefaciliteit van de leverancier fietsenrekken stond in Oekraïne, Marioepol.​

• We hebben moeten bijsturen op levering van beveiligingscomponenten en condensatoren (o.a. Ede Spoort, Hoogeveen, TEV, Rhenen).​

• Treinbeveiliging: ingenieursbureaus melden vertraging in het kunnen oppakken van meerwerk in lopende projecten (o.a. IC Berlijn, ERTMS). De capaciteit van ingenieursbureaus is schaars voor zowel lopende als nieuwe projecten.​

• Betoncentrales schakelden verder af in de wintermaanden vanwege de energieprijs (effect op herprogrammering Hoogeveen).​

Vooruitzicht 2023

Het spoor is een vitale sector in de maatschappij. Dat betekent dat we het spoor ook in de huidige tijd veilig en berijdbaar houden zodat het treinverkeer, zowel voor reizigers als goederen, doorgang kan blijven vinden. Het spoor is complex. Grootschalige werkzaamheden vormen niet alleen technisch, maar ook maatschappelijk een ingewikkelde opgave. Dat betekent dat werkzaamheden die gepland staan en niet door kunnen gaan, alleen met grote inspanningen opnieuw kunnen worden ingepland. ProRail is van mening dat wij samen met de marktpartijen met wie wij werken, zelf het beste regie kunnen houden op werkzaamheden, voorraden en mensen. Zij hebben daarvoor de kennis en data in huis. ProRail zal dan ook in 2023 en verder samen met de marktpartijen de benodigde afwegingen maken in de uitvoering van het geplande werk.

Onze werkzaamheden bestaan onder meer uit beheer, onderhoud, vernieuwing en nieuwbouw. Bij de uitvoering van deze werkzaamheden moeten de veiligheid en kwaliteit steeds geborgd zijn. Het is en blijft onze missie om de dienstregeling zoveel mogelijk te realiseren. Daarbij houden we eveneens rekening met de gezondheid van de mensen die aan het spoor werken. ProRail kiest in deze situatie voor het opschaalmodel, bestaande uit verschillende fases. Deze fases zijn afhankelijk van het in steeds mindere mate beschikbaar zijn van kritische capaciteiten van zowel mens als middelen die nodig zijn om het geplande werk in en rondom het spoor te realiseren en waardoor we moeten prioriteren.

Maakbaarheid in relatie tot prijsstijgingen en marktspanning

De prijsstijgingen zijn in 2022 zichtbaar en lijken meer impact in 2023 en verder te hebben. Het werkaanbod is groot en materialen zijn schaars. De maakbaarheid komt steeds meer in het gedrang ook bijvoorbeeld nieuwe inzichten vanuit verplichting tot toepassing kwartsloze ballast.​

Onze maatregelen zorgen tot nu toe voor rust in de markt en aanbestedingen konden grotendeels doorgaan. We vragen het maximale van aannemers. ​

Bij meerdere projecten zetten we gebruikte materialen in plaats van nieuwe. Deze moeten we op korte termijn vervangen door nieuwe materialen. Dit is extra werk en mogelijk ook extra hinder voor de reizigers en vervoerders. ​

Indexatie

De EOV-budgetten worden jaarlijks geïndexeerd vanuit het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat op basis van IBOI (2022: 5,162%). IBOI staat voor 'Prijs bruto overheidsinvesteringen'. Dit is de gemiddelde prijsstijging van de bruto investeringen van de collectieve sector. De investeringen bestaan onder meer uit infrastructuur, vervoermiddelen, software etc.

Het verschil tussen IBOI en de werkelijke prijsstijgingen is vooralsnog opgevangen binnen de bestaande budgetten in 2022. Voor de komende jaren zijn de financiële effecten van de schaarste van materialen en stijgende prijzen nog niet inzichtelijk. Het is onzeker in hoeverre werkelijke prijsstijgingen opgevangen kunnen worden indien de IBOI lager is dan de werkelijke indexatie. We overleggen met het ministerie onder andere in relatie tot de herijking van de financiële reeksen hoe we met deze ontwikkelingen omgaan.​

Continuiteit

ProRail wordt voor het uitvoeren van haar wettelijke taken gefinancierd door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat vanuit het Infrastructuurfonds. Hiermee zijn de financiële middelen gewaarborgd voor het uitvoeren van activiteiten, ook voor 2023. 

Efficiënter werken

ProRail staat voor de uitdaging om klant- en resultaatgericht te blijven werken, ook bij de toekomstig verwachte capaciteitsgroei. Samen met de spoorsector en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat werken we toe naar een nieuwe en toekomstbestendige werkwijze voor werken aan het spoor. Het programma Toekomstbestendig Werken aan het Spoor (TWAS) heeft hieraan bijgedragen. Middels dit programma heeft de sector gezocht naar innovatieve werkwijzen om het spoornetwerk betrouwbaar, beschikbaar en betaalbaar te maken en te houden door slimmer samen te werken in de keten. De opgave betreft een omslag naar een met alle partijen in de sector afgestemde nieuwe werkwijze met zo min mogelijk hinder, die actief stuurt op een betere samenwerking en die past binnen de beschikbare financiële middelen. Hierbij is oog voor een betrouwbaar spoorproduct.