De pagina ververst bij het selecteren van een onderwerp.

Sla artikel navigatie over.

Duurzaam spoor

Milieubewustzijn en duurzaamheid zijn belangrijk voor ProRail. We werken aan een zo groen mogelijk spoor en gaan zuinig om met energie en grondstoffen. We hebben milieubeleid ontwikkeld om de natuur en het landschap te versterken en het spoor duurzaam in de omgeving in te passen.

Strategie

Duurzame mobiliteit levert een belangrijke bijdrage aan het behalen van de nationale en internationale klimaatdoelen. Het spoor is een van de meest duurzame vormen van vervoer. Samen met onze partners werken we continu aan een groter aandeel van het spoor in de totale mobiliteit. Door meer mensen in staat te stellen voor de trein te kiezen, levert ProRail een bijdrage aan een meer duurzame samenleving. Daarbij is het belangrijk dat we als organisatie ook zelf duurzaam blijven werken. Daarom hebben we duurzaamheid expliciet opgenomen in onze strategische ambitie 'Verbindt. Verbetert. Verduurzaamt'. ProRails ambitie ‘Verduurzaamt’ richt zich op de volgende vier onderwerpen: 

  • Mobiliteit: met meer (inter)nationale treinen in plaats van de (vracht)auto en het vliegtuig leveren we een bijdrage aan de klimaatdoelen zoals geformuleerd in Parijs. Door middel van een goede infrastructuur, een aantrekkelijke dienstregeling en internationale samenwerkingen maken we duurzame mobiliteit per spoor mogelijk.

  • Energie: een duurzaam spoor wekt zijn eigen stroom op, op daken of op onze gronden. In 2030 voorziet deze zelf opgewekte energie volledig in onze energiebehoefte. Ook door minder energie te verbruiken, dragen we bij aan onze ambitie om energieneutraal te worden. Daarnaast werken we aan vermindering van het verbruik van aardgas en diesel.

  • Materialen: een circulair spoor behoudt schaarse grondstoffen voor toekomstig gebruik en benut kansen voor hergebruik en vervanging van vervuilende of schaarse materialen.

  • Natuur: we zien onze grond als verbindende schakel voor natuurgebieden en als broedplaats en veilige plek voor nieuwe natuur. Dat willen we bereiken door natuur een integraal onderdeel van beheer en onderhoud te maken en aandacht aan natuur te geven binnen onze projecten.

Onze ambities en doelstellingen zijn in lijn met de nationale klimaatdoelstellingen en de ambities van de OV-sector. Om richting te bepalen en de voortgang te kunnen volgen, werkt ProRail met de Routekaart Verduurzaamt. De Routekaart bestaat uit een toekomstbeeld 2040, doelstellingen voor 2030, een kansenkaart met voorstellen voor verbeteringen en ‘deals’ voor het komend jaar waarin we met elkaar afspreken welke concrete verbeteringen we gaan uitvoeren. De Routekaart hebben we uitgewerkt voor elk van bovenstaande vier onderwerpen. 

Naast de interne organisatie is ook samenwerking met onze stakeholders belangrijk. We zoeken aansluiting bij elkaars doelen en ambities en ontwikkelen een gezamenlijke aanpak. Enkele afspraken waarbinnen we met externe partijen samenwerken en die leidend zijn voor onze doelstellingen: 

  • Strategie naar Klimaatneutrale en Circulaire Rijksinfrastructuurprojecten (KCI)

  • Routekaart Schoon en Emissieloos Bouwen (SEB)

  • Deltaplan Biodiversiteitsherstel

  • CO2-neutraal spoor, visie van de Nederlandse spoorsector voor 2050

Mobiliteit 

ProRail wil mobiliteit in Nederland zo duurzaam mogelijk maken. Een manier om dat te doen is door duurzaam vervoer zoals lopen, fietsen en de trein te stimuleren. De komende tien jaar worden in Nederland één miljoen woningen bijgebouwd. Onze insteek is om nieuwe woonwijken duurzaam te ontsluiten door het voor nieuwe bewoners zo gemakkelijk mogelijk te maken met het openbaar vervoer te reizen. Dat doen we door gemeenten te adviseren vanuit onze kennis van spoor, stations en ruimtelijke ontwikkeling.

In 2022 heeft ProRail op twee locaties, onder de naam ‘Nieuwe woonwijken per spoor’, onderzocht wat het betekent om in een vroeg stadium met gemeenten en andere belanghebbenden op dit gebied samen te werken. Daarmee krijgt onze rol als spoorbeheerder meer het karakter van brede mobiliteitsadviseur. Het ging hierbij om nieuwbouwwijken met grotere afstand tot bestaande stations: Den Haag Zuidwest en Eemskanaalzone/Stadshavens in Groningen. Met beide gemeenten is het gesprek aangegaan, wat met name in Den Haag enthousiast is ontvangen. ProRail heeft hier de uitgangspunten van de deal toegepast in een workshop over de structuurvisie en op basis daarvan is ProRail gevraagd mee te denken over de omgevingsvisie.

Ook internationaal draagt ProRail bij aan aantrekkelijk duurzaam vervoer. Zo werken Nederland en Duitsland samen aan de reactivering van de spoorverbinding tussen Coevorden en Bad Bentheim. Op 26 september hebben alle betrokken partijen een handtekening gezet die de internationale samenwerking bekrachtigt. Met deze intentieverklaring spraken alle partners gezamenlijk de ambitie uit om met deze spoorverbinding de internationale bereikbaarheid tussen Drenthe en Nedersaksen te verbeteren.

ProRail heeft de ambitie om over te schakelen op volledig emissievrij treinverkeer. Het overgrote deel van het treinverkeer voldoet daar al aan, want dat rijdt op duurzaam opgewekte elektriciteit via de bovenleiding. Om meer emissievrij treinvervoer te realiseren willen we de CO2-uitstoot door dieseltreinen tot nul terugbrengen. Tot op heden was volledige elektrificatie het enige alternatief, maar nu komen daar nieuwe alternatieven bij, zoals de batterijtrein. Deze trein is, in combinatie met gedeeltelijke elektrificatie, een kansrijke optie. ProRail en Arriva voerden op 24 en 25 februari testritten uit met een batterijtrein op de trajecten Almelo-Mariënberg-Hardenberg (Overijssel) en Arnhem-Doetinchem (Gelderland), waar gedeeltelijk een bovenleiding beschikbaar is.

ProRail wil zelf het goede voorbeeld geven als het om duurzaam reizen gaat. Om te beginnen vragen we onze medewerkers om met relaties in het buitenland zoveel mogelijk virtueel samen te werken. Er zijn volop mogelijkheden om ook internationaal online effectief zaken te doen zonder te reizen. Is een reis naar het buitenland toch noodzakelijk, dan kiezen we voor alle bestemmingen binnen 750 km van Utrecht voor de trein.

Energie

In ProRail’s ambitie om in 2030 energieneutraal te werken (evenveel energie op te wekken als wordt verbruikt) is begin 2022 een belangrijke concrete stap gezet. Met een ontwikkelaar is een overeenkomst voor gronduitgifte gesloten voor de realisatie van een zonnepark nabij het knooppunt Deil. Dit park zal ongeveer 7% gaan bijdragen aan de totale opwekdoelstelling van ProRail. Naar verwachting is het park in 2025 operationeel.

Steeds meer treinstations in Nederland krijgen zonnepanelen. Tot nu toe waren het vooral grote stations, zoals Utrecht, Rotterdam en Eindhoven die van zonnepanelen werden voorzien. De komende tien tot vijftien jaar krijgen álle geschikte stationsdaken zonnepanelen. In 2022 zijn de stationsdaken van onder andere Almere Centrum en Voorburg van zonnepanelen voorzien. Ook zijn we gestart met het opwekken van zonne-energie bij fietsenstallingen, als eerste bij station Maastricht. Het overkappingssysteem van de stallingen is voorzien van zonnepanelen.

Sinds 2015 is op 350 van de 400 stations de tl-verlichting vervangen door led. Waar mogelijk is dimbare ledverlichting geplaatst, vooral op de kleinere stations. Voor de laatste 50 stations wordt de ledverlichting meegenomen tijdens de uitvoering van toekomstige projecten. Het led- programma draagt bij aan onze ambitie om in 2030 30% minder energie te verbruiken ten opzichte van 2015. Ook de verlichting van de blauwwitte bewegwijzeringsborden op de stations kan een stuk energiezuiniger. In 2022 hebben we een succesvolle pilot uitgevoerd met een klikbaar systeem waarmee we de huidige tl-verlichting simpel kunnen vervangen door ledverlichting zonder het bestaande bord te hoeven vervangen.

Om de CO2 en stikstof die spoorse bouwmachines uitstoten terug te dringen, werkt ProRail samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en Rijkswaterstaat aan twee belangrijke programma’s: Klimaatneutrale en Circulaire Infraprojecten (KCI) en Schoon en Emissieloos bouwen (SEB). Onze ambitie is dat in 2030 al onze bouwplaatsen emissieloos zijn. Daarvoor zijn emissievrije machines en laadvoorzieningen hard nodig.

In 2022 zijn belangrijke stappen gezet op het gebied van emissievrije machines. Aannemer BAM Infra heeft als eerste een krol (kraan op lorries) elektrisch gemaakt. Er zijn zo'n 100 van deze machines in gebruik voor zware klussen aan het Nederlandse spoor. Deze eerste E-krol beschouwen we als een mijlpaal op weg naar emissievrije bouwplaatsen bij ProRail. Een tweede succesvol voorbeeld van werken met emissievrij materieel is de eerste hybride stopmachine van aannemer VolkerRail. Een stopmachine legt het spoor in de goede positie en verdicht de ballast onder de dwarsliggers.

Tot slot zijn we zelf ook begonnen met het verduurzamen van ons (zwaardere) voertuigenpark. De afdeling ICB (Incidentenbestrijding) heeft in 2022 voorbereidingen getroffen en financiering gevonden voor de bestelling van een nieuwe elektrische vrachtwagen (E-truck).

Omdat we verwachten dat steeds meer voertuigen in de spoorbranche de E-transitie zullen doormaken, onderzoeken we welke laadvoorzieningen hiervoor op onze terreinen nodig en mogelijk zijn. In 2022 zijn we twee pilots gestart met laadvoorzieningen op het emplacement Kijfhoek en in het Botlek-gebied.

Materialen

ProRail streeft naar een minimaal beslag op grondstoffen en materialen bij de aanleg van spoor of de bouw van stations. Het gaat om slim (her)gebruik van materiaal, stoppen met bepaalde (schaarse) grondstoffen en stimuleren van het gebruik van duurzamere alternatieven.

Zoals in de voorgaande paragraaf aangegeven werkt ProRail sinds 2021 samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en Rijkswaterstaat aan uitvoering van de KCI-strategie: Klimaatneutrale en Circulaire Infraprojecten. Daarbij gaat het om concrete projecten gericht op duurzaam materiaalgebruik die de milieukostenindicator (MKI) en CO2-uitstoot verlagen. Eén van de meest impactvolle maatregelen is en blijft de inzet van MKI als gunningscriterium bij aanbestedingen. Met het MKI- gunningscriterium worden aannemers en leveranciers die inschrijven met een gunstige MKI- waarde beloond met een gunningsvoordeel en maken daardoor meer kans om een opdracht voor ProRail uit te voeren.

We hebben de eerste gezamenlijke (RWS en ProRail) voortgangsrapportage Klimaatneutrale en circulaire (rijks)infrastructuurprojecten (KCI) opgesteld. In de eerste tranche (bestedingsplan KCI 2021) is circa 18 kton CO2 bespaard, vooral door verzwaring van het milieukostenindicator(MKI)-gunningscriterium in projecten. Sinds de introductie hebben 194 projecten het MKI-gunningscriterium ingezet. 

We nemen duurzaamheid steeds meer mee in de uit te voeren projecten. Niet alleen intern, maar ook met de betrokken gemeenten: oude keerwanden Amersfoort krijgen een tweede leven in boerenbedrijven, de 130 jaar oude gietijzeren dragers van perronkap station Leeuwarden zijn gezandstraald, geïnspecteerd op kwaliteit en goed bevonden om te worden hergebruikt om de komende honderd jaren de spanten te ondersteunen. En voor de terugbouw van de hoge perronkappen van station Leeuwarden wordt gebruik gemaakt van elektrisch materieel, zoals verreikers (een voertuig dat gebouwd is om zware lasten te tillen en te verplaatsen), vergelijkbaar met een heftruck, maar deze kunnen niet op ruw terrein rijden, die opladen via het net en niet via dieselgeneratoren. Naast een flinke besparing qua emissie vermijden we ook geluid en stank van de verbrandingsmotor op het perronplein.

Andere voorbeelden van succesvolle ontwikkelingen in 2022 zijn: Tijdens de spoorvernieuwing tussen Meppel en Heerenveen zijn drie bovenleidingsmasten in samenwerking met spooraannemer Strukton als proef vervangen door masten van circulair beton in plaats van het gebruikelijke staal. Op emplacement Binckhorst in Den Haag hebben we samen met het bedrijf PlasticRoad, VolkerRail en NS een ‘plastic road’ schouwpad als proef geplaatst. De elementen in dit pad zijn gemaakt van gerecycled materiaal, met een dun laagje steen als toplaag, zodat het pad niet glad wordt en slijtage van de elementen wordt voorkomen.

Natuur

De biodiversiteit in Nederland staat sterk onder druk. ProRail heeft met zijn uitgestrekte areaal aan bermen de ambitie en de mogelijkheid om met duurzaam bermbeheer de biodiversiteit te vergroten. Bij de voorbereiding en uitvoering van projecten kijken we naar de mogelijkheden voor het versterken van de natuurwaarden.

Ook bij het spoor moeten helaas geregeld bomen wijken, bijvoorbeeld vanwege spooruitbreiding of wanneer de spoorwegveiligheid door het groen belemmerd wordt. ProRail is wettelijk verplicht om deze bomenkap te compenseren door nieuwe bomen te planten op alternatieve plekken. Met het in 2022 gestarte initiatief 'Groene supercompensatie' wil ProRail voor elke gekapte boom meer bomen herplanten dan de wettelijke herplantplicht voorschrijft. De mogelijkheden om op eigen grond langs het spoor bomen te planten zijn helaas beperkt. In 2022 zijn we daarom de samenwerking aangegaan met ‘Meer Bomen Nu’, een campagne van Urgenda, om de herplant van bomen op gronden van derden te faciliteren. De samenwerking met Meer Bomen Nu is een eerste pilot. In 2022 heeft ProRail eenmalig de herplant van ongeveer tienduizend bomen gefinancierd.

Om de kap en herplanting van bomen centraal te registeren heeft ProRail de ‘Bomenmonitor’ ontwikkeld; twee applicaties waar zowel de PGO-gebieden (voor beheer en onderhoud) als projectteams de bomenkap en herbeplanting kunnen registreren. Zo ontstaat inzicht in de bomenkap en herplant en zijn we in staat hierover jaarlijks aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat te rapporteren.

Momenteel gebruiken we voor de bestrijding van ongewenst groen in het spoor en op schouwpaden naast het spoor nog hoofdzakelijk chemische bestrijdingsmiddelen. ProRail wil het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen terugdringen en overschakelen naar een duurzamere wijze van onkruidbeheersing. Om dit te realiseren heeft een interdisciplinair team in 2022 stappen gezet om natuurvriendelijke alternatieven te vinden voor chemische onkruidbestrijding. Verschillende oplossingsrichtingen zijn gevonden en nader onderzocht. Hierbij zijn experts van binnen en buiten ProRail, stakeholders en internationale infrabeheerders betrokken. Een belangrijk inzicht is dat 80% van de chemische middelen op het schouwpad wordt gebruikt en 20% in het spoor (ballastbed). Op het schouwpad is dus de meeste milieuwinst te boeken. Daarnaast is geconcludeerd dat er niet één oplossing maar maatwerk nodig is, afhankelijk van bijvoorbeeld de locatie en de functie van het schouwpad. Op basis van het onderzoek is een aantal besluiten genomen. In de nieuwe beheercontracten is een verbod op het gebruik van chemische middelen in grondwaterbeschermingsgebieden opgenomen, met de mogelijkheid om dit uit te breiden naar andere gebieden. Ook zijn drie kansrijke alternatieve methodes geselecteerd, waarmee in 2023 een pilottraject van een jaar gestart zal worden. Deze kansrijke methodes zijn UV-licht, cyrogene (koude) behandeling en gebruik van pelargonzuur, een vetzuur dat van nature in bepaalde planten voorkomt. Een andere mogelijke oplossing die onderzocht wordt, is de aanpassing van het ontwerp en de eisen voor het schouwpad.

Ander bermbeheer

In 2020 zijn we begonnen met de voorbereidingen om het bermbeheer in de onderhoudscontracten die de komende jaren de markt op gaan te verduurzamen. In 2021 hebben we besloten om het bermbeheer en het spooronderhoud door verschillende partijen te laten uitvoeren. Dit maakt het makkelijker om te zorgen voor de juiste expertise voor een duurzaam bermbeheer. Een voorbeeld van duurzaam bermbeheer is dat we sommige stukken berm bewust niet maaien omdat dieren en insecten daar kunnen schuilen. Maaien we toch, dan laten we het maaisel een paar dagen liggen zodat de dieren de tijd krijgen om een plekje te zoeken. In 2022 is ProRail in drie pilotgebieden (Drenthe, Rijn en Gouwe en Zeeland) begonnen met het apart aanbesteden van het bermbeheer. Afhankelijk van het resultaat van deze pilotgebieden zullen we de komende vier jaar de andere achttien gebieden in Nederland contracteren. Het anders contracteren van het bermbeheer is een grote verandering voor ProRail. Een vernieuwing waarmee we Nederland weer een beetje duurzamer en mooier willen maken.

Insectenhotels en nestkasten

In 2022 zijn we een pilot gestart op de stations Driebergen-Zeist, Rotterdam Alexander en Castricum met circulaire insectenhotels en vogelnestkasten. De insectenhotels zijn gemaakt van oude metalen kasten waar voorheen op het station Metro-kranten in lagen. Ook zijn er nestkasten geplaatst die een prettig onderkomen zijn voor enkele mezensoorten en andere zangvogels. Op station Driebergen-Zeist is ook een huismussentil geïnstalleerd. De huismus is een bedreigde vogelsoort en staat op de zogeheten Rode lijst van Vogelbescherming Nederland. Na twee jaar wordt gekeken hoe de pilot op de drie stations is verlopen en krijgen mogelijk ook andere stations insectenhotels en nestkasten.

Informatie-indicatoren Duurzaamheid

Bij de herijking van de prestatie-indicatoren zijn vijf nieuwe informatie-indicatoren voor duurzaamheid afgesproken met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

  • De indicatoren 'duurzame projecten' en 'reductie milieukosten (MKI)' zijn gereed en zijn vanaf 1-1-2023 zichtbaar in het overzicht informatie-indicatoren.

  • Voor de indicator 'CO2 voetafdruk inclusief ketenemissies, scope 3' is ProRail afhankelijk van extra informatie die opdrachtnemers en toeleveranciers moeten leveren. Dit vergt ingrijpende aanpassingen in processen, contracten en (informatie)systemen. RHDHV komt in Q1 2023 met een advies over de maakbaarheid van een betrouwbare scope 3 voetafdruk. Voorlopig rapporteert ProRail op basis van alleen scope 1 en 2.

  • Ook de indicator 'aandeel hergebruikt materiaal' vergt een grote inspanning en doorlooptijd. Voor een beperkt aantal assets ontstaat op basis van beschikbare data in ons objectregistratiesysteem een eerste inzicht. We zijn gestart om deze data te vertalen naar een score voor deze indicator. Na afronding integreren we dit in het dashboard dat voor deze indicator wordt ontwikkeld en bezien we welke vervolgstappen nodig zijn.

  • De indicator 'energieopwekking versus energieverbruik' is nog niet gereed: betrouwbare en volledige data over gebruik en opwekking ontbreken. ProRail verwacht de problemen met de gegevens over opwekking in Q1 2023 op te lossen. ProRail is deels afhankelijk van NS Stations voor betrouwbare gegevens over energiegebruik. Vooralsnog werken we in het dashboard met schattingen van het stationsverbruik op basis van de laatst beschikbare jaarverbruiken.

CO2

De CO2-uitstoot over het jaar 2021 (eigen verbruik) is oktober 2022 definitief vastgesteld op 8,15 kiloton (kton). Dit is vergelijkbaar met de uitstoot van circa 1.100 huishoudens. Het doel van een maximale uitstoot van 9 kton in 2021 is hiermee behaald. De uitstoot is wel hoger dan in 2020, toen was er minder uitstoot vanwege een zachtere winter. De belangrijkste bijdragers aan de lagere voetafdruk: vervanging van gasgestookte door elektrisch verwarmde wissels, wisselsanering, toepassing van 100% groen gas en de overstap naar een elektrisch wagenpark.

In 2022 bedraagt de voorlopige CO2-uitstoot 7,2 kton. Dit valt binnen het jaardoel van 2022 van 8 kton. Definitieve emissie hangt mede af van de hoeveelheid ingekochte groene stroom. Grootste verbruikspost, wisselverwarming, is in 2022 verder gedaald vanwege het zachte winterweer, maar is ook gevolg van het beleid van ProRail om de wisselwarming preciezer af te stemmen op de weersverwachting qua sneeuwval en ijzel. Bij meer dan 10 procent kans op winters weer (sneeuwval of ijzel) in de komende 8 dagen, gaat de wisselverwarming aan.

In 2022 hebben we vaker duurzaamheid als criterium bij aanbestedingen gehanteerd, veelal via de CO2-prestatieladder. Het aandeel duurzame aanbestedingen in 2022 was 76%. In 2019 was dit nog 65%.

Stikstof

De stikstofproblematiek had in 2022 een beperkte impact op de voortgang van spoorprojecten. Veel treinen rijden elektrisch en stoten geen stikstof uit. De stikstofproblematiek heeft wel impact op spoorprojecten die leiden tot een toename van stikstofdepositie door het gebruik van het spoor. Voor deze projecten brengen we de ecologische effecten in kaart en onderzoeken we of er maatregelen genomen kunnen worden ten behoeve van de natuur of ter vermindering van de uitstoot van stikstof.

De uitspraak van de Raad van State van 2 november 2022, waarmee een streep is gezet door de partiële bouwvrijstelling voor stikstofuitstoot, heeft gevolgen voor de bouwwerkzaamheden op en rond het spoor. Nu de bouwvrijstelling van tafel is, moeten we voor elk project bekijken hoeveel stikstof bij de werkzaamheden vrijkomt en of maatregelen nodig zijn. ProRail zet in op het op een beheerste manier onze projecten maximaal kunnen blijven uitvoeren.

Naar huidig inzicht betreft het minder dan twintig projecten die met de problematiek (in de gebruiksfase of bouwfase) te maken krijgen.

Voor de langere termijn werkt ProRail aan werkwijzen om de stikstofuitstoot nog verder te verminderen. Zo streven we naar emissievrij spoorvervoer, door elektrificering en door waterstof- en batterijtreinen op trajecten waar nu dieseltreinen rijden, mogelijk te maken. We streven ook naar emissievrije bouwplaatsen in 2030. Dit doen we samen met Rijkswaterstaat en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat binnen Schoon- en Emissieloos Bouwen (SEB).