Capaciteit

ProRail gaat voor duurzame mobiliteit en bereikbaarheid. Het treinverkeer gaat naar verwachting weer groeien, zowel wat betreft reizigers als goederen, ProRail zet stappen om deze ontwikkeling in goede banen te leiden.

Mobiliteitsontwikkeling

We hebben de netwerkmodellen binnen Toekomstbeeld Openbaar Vervoer (TBOV) 2040 geactualiseerd en geoptimaliseerd. Daarnaast hebben we samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een langetermijninvesteringsagenda opgesteld, waarvan een deel van het geld via het Bestuurlijk Overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (BO MIRT) gereserveerd is voor de robuuste basis van het kernnetwerk, een aantal grote regionale projecten, een aantal 740 meter projecten en digitalisering van goederen.

Behandel- en opstelcapaciteit

Het programma Behandelen en Opstellen (B&O) heeft in 2022 infraprojecten opgeleverd waarmee de totale capaciteit voor het behandelen en het opstellen van reizigersmaterieel is uitgebreid. Met B&O-projecten Leidschendam sporen 703, 704 en 705 en Den Haag Grote Binckhorst sporen 23 – 26 is de fysieke capaciteit uitgebreid. Met project Watergraafsmeer Wissel Oostzijde is de bereikbaarheid van Watergraafsmeer vanaf Amsterdam Zuid verbeterd. Naast de oplevering van deze infraprojecten zijn ook verkenningen afgerond en zijn de planuitwerkingen gestart van B&O-projecten Rotterdam Noord Goederen en Roosendaal. Voor een eventuele uitbreiding van capaciteit in Amersfoort, is een aanvullende verkenning uitgevoerd naar eventuele alternatieve oplossingsrichtingen.

Als gevolg van de woningbouwopgave zijn studies gestart samen met de gemeenten Amsterdam, Utrecht, Arnhem en Dordrecht om de mogelijkheden te verkennen naar een meervoudige of een andersoortige bestemming van verschillende opstelterreinen, om daarmee meer ruimte te creëren voor de stad.

In het voorjaar van 2022 hebben we een vraag- en aanbodanalyse uitgevoerd van de beschikbare opstel- en behandelcapaciteit tot 2030. Ook is er een analyse uitgevoerd van de impact van de mogelijke TBOV-dienstregelingsmodellen op de behandel- en opstelcapaciteit. De planning van de reguliere analyse is verschoven van het voorjaar naar het najaar, waarmee een betere aansluiting is gevonden met in- en externe processen. Ook is in kaart gebracht of en waar knelpunten kunnen optreden ten aanzien van het TEV-systeem, en is voortgang geboekt in de strategische capaciteitsstudie Buffercapaciteit, waarmee duiding wordt gegeven aan de aanvullend benodigde opstelcapaciteit bij langdurige buitendienststellingen.

Naast de reguliere werkzaamheden is ook vooruitgang geboekt met twee innovatieve pilots. Op emplacement Den Haag Kleine Binckhorst is een plastic road  geplaatst. De elementen in dit pad zijn gemaakt van gerecycled materiaal, met een dun laagje steen als toplaag, zodat het pad niet glad wordt en slijtage van de elementen wordt voorkomen. Het dient als schouwpad en blijft er bij wijze van proef een jaar liggen om te kijken of dit een goed alternatief is. Daarnaast is een subsidiebeschikking ontvangen voor uitvoering van een pilot om sensoren te plaatsen op een opstelterrein zonder treinbeveiliging, zodat we de daadwerkelijke benutting van het opstelterrein kunnen meten. Het doel is om de benutting te vergroten, maximaal rekening houdend met kostenefficiëntie. 

Toekomstbestendig Werken aan Spoor (TWAS)

Het programma TWAS heeft de afgelopen jaren met alle sectorpartijen een set nieuwe werkwijzen en instrumenten ontwikkeld om met zo min mogelijk hinder de groeiende hoeveelheid werk aan het spoor tegen lagere kosten uit te voeren, op een manier die uitvoerbaar is voor de markt. Deze aanpak heeft o.a. geresulteerd in een meer integrale, meerjarige programmering van werkzaamheden, met zoveel mogelijk bundeling van werkzaamheden en een betere spreiding van de werkzaamheden over het jaar, tussen week en weekend en tussen dag en nacht, en op het minimaliseren van hinder.

In opdracht van ProRail en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft een externe partij in 2022 een Gateway Review uitgevoerd. De conclusie uit deze review is dat de ontwikkelde werkwijzen in de staande organisaties moeten worden geborgd zodat deze voor alle projecten ingezet kunnen worden en deze met de opgedane praktijkervaring verder verbetert kunnen worden. De sectorbrede afstemming die met TWAS is ingezet zal worden gecontinueerd in een Sectoroverleg Spoor. Daarmee is TWAS als apart programma onder de beheerconcessie afgerond.

We hebben een dashboard ontwikkeld voor het aannemelijk maken van de TWAS-besparingen, de batenbarometer. Qua realisatie van de besparingen liggen we op koers met de targets tot en met 2022 en de verwachte besparingen in 2023 en verder. De methodiek en de batenbarometer zijn onderdeel van de externe validatie van de nieuwe financiële langetermijnreeksen voor instandhouding.

Capaciteitsverdeling

We hebben met NS en onze aannemers succesvol de dienstregeling in 2022 uitgebreid tussen Amsterdam en Zandvoort met vrijwel elke 5 minuten een trein naar Zandvoort tijdens de Dutch Grand Prix 2022. Er zijn dagelijks circa 40.000 treinreizigers veilig en tijdig van en naar het circuit gebracht.

Verder hebben we de capaciteitsverdeling Jaardienst 2023 afgerond, naar tevredenheid van vervoerders met een verwachte hinder voor vervoerders en reizigers binnen de afgesproken norm door de instrumenten vanuit TWAS en het verder uitwerken en implementeren van buitendienststellingen in masterplanproces en capaciteitsverdelingsproces. Oorspronkelijk was de jaardienst 2023 conform dienstregeling 2022 met enkele aanpassingen, zoals meer treinen tussen Heerlen en Herzogenrath. Door afschaling van de dienstregeling door NS door personeelstekorten konden we een aantal optimalisaties doorvoeren t.g.v. goederenververvoer en ‘open access’ aanvragen. ProRail heeft in de dienstregeling 2023 voor het goederenvervoer verschillende 'niet commerciële' stops geëlimineerd. Zodoende kan Arriva, door aanpassing van de dienstregeling, de treindienst tussen Arnhem en Tiel zonder uitzonderingen (soms niet naar Arnhem maar keren te Elst) rijden.

Reizigersvervoer

De verwachte groei voor de komende jaren op het Nederlandse spoor is in alle scenario’s aanzienlijk, vooral in de Randstad en de G4 (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht). Drukke corridors worden nog drukker. Deze groei wordt voornamelijk veroorzaakt door sociaaleconomische factoren als de bevolkingsgroei, inkomen, opleiding en veranderingen in autobezit. Ook verbeteringen in de kwaliteit van de dienstregeling spelen een belangrijke rol in de groei van treingebruik. Het Nederlandse spoor wordt sneller, waardoor reizigers ook langere afstanden comfortabel af kunnen leggen. Thuiswerken en lagere kosten voor het gebruik van de auto hebben daarentegen een licht dempend effect. De groei van het vervoer leidt tot extra druk op reizen van en naar de Randstad. Vooral de corridors van en naar de G4 (Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag) worden fors drukker. Bij een maximale materieelinzet leidt dit vooral bij intercity’s tot knelpunten, met name in het drukste ochtendspitsuur tussen 7:30 en 8:30 uur.

Spoorgoederenvervoer

Modal Shift: overstap bedrijven van weg naar spoor

ProRail is in 2022 herhaaldelijk benaderd door bedrijven die voor hun transport de overstap willen maken van wegvervoer naar spoorvervoer. De reden voor de overstap is de keuze voor duurzamer transport met een lagere CO₂-uitstoot. Ook zijn de lage waterstanden in de rivieren een reden om te kijken naar de mogelijkheden van vervoer per spoor. ProRail heeft deze bedrijven geholpen door de mogelijkheden toe te lichten. Bedrijven kunnen voor spoorvervoer gebruik maken van bestaande faciliteiten zoals railterminals of een eigen spooraansluiting overwegen. Dat laatste vraagt veelal om een forse investering. ProRail heeft dit punt besproken met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het ministerie heeft, gelet op de behoefte in de markt en de wens om tot drempelverlaging te komen, in november 2022 een subsidieregeling ingevoerd ter stimulering van de modal shift. In totaal is € 9 miljoen beschikbaar voor bedrijven die de overstap willen maken. Ook is met het ministerie afgesproken om de advisering aan bedrijven te bundelen via één loket. 

740 meter sporen

Aangejaagd vanuit de Green Deal van de Europese Commissie geldt met ingang van 2030 een EU-verplichting om met langere treinen te kunnen rijden op een aantal belangrijke goederencorridors en havenemplacementen. Door te investeren in faciliteiten voor langere goederentreinen verbetert de concurrentiepositie van goederenvervoer per spoor in Nederland. Een langere goederentrein zorgt voor lagere vervoerskosten en maakt de verschuiving van vervoer over de weg naar het spoor makkelijker.

Op een aantal plaatsen is het spoor al gereed voor het gebruik van 740 meter lange goederentreinen, zoals het emplacement Maasvlakte en het A15-tracé van de Betuweroute. Voor de emplacementen Waalhaven, Moerdijk en Amsterdam lopen concrete projecten om sporen geschikt te maken voor 740 meter lange treinen.

Daarnaast is gekeken om bouwwerkzaamheden ten behoeve van langere treinen mee te laten liften met andere projectwerkzaamheden. Daarmee wordt tijd én belastinggeld bespaard. Daarom heeft ProRail zich samen met partners uit de goederensector en het ministerie sterk gemaakt om het budget voor deze faciliteiten snel beschikbaar te stellen. Dit budget van € 90 miljoen wordt ingezet om wacht- en buffersporen te verlengen op de emplacementen van Roosendaal, Rotterdam Noord Goederen, Hengelo en Oldenzaal. 

Omleidingen door werkzaamheden Derde spoor

De contouren van de tachtig weken durende omleidingen als gevolg van de enkel- en dubbelsporige buitendienststellingen tussen Emmerich en Oberhausen van november 2024 tot en met mei 2026 hebben het afgelopen jaar definitieve vorm gekregen. In de zomer van 2022 zijn de afspraken bekrachtigd tussen DB Netz en ProRail. Ook is commitment uitgesproken voor het inrichten van werkgroepen.

De werkgroepen tussen DB Netz en ProRail zijn inmiddels gestart. Zij richten zich op de voorbereiding van de 80-weekse buitendienststelling en het verbeteren van de onderlinge processen voor de jaardienstverdeling, ad hoc capaciteitsverdeling, afstemming van de buitendienststellingen en verkeersleiding.

Ook zijn met sectorpartijen verschillende initiatieven gestart die tot doel hebben om gezamenlijk te werken aan een goede benutting van de (internationale) goederenpaden, capaciteit op emplacementen en het verbeteren van de operationele kwaliteit. 

Infravervoerders

Ieder jaar sluit ProRail met vervoerders en andere capaciteitsgerechtigden, zoals spooroperators en terminals, een toegangsovereenkomst af voor de toegang tot de hoofdspoorweginfrastructuur en diensten van ProRail. In deze overeenkomst leggen we afspraken vast over de capaciteitsverdeling van het spoor. ProRail sluit deze overeenkomsten ook met de infravervoerders. Deze infravervoerders werken in de regel in opdracht van ProRail en spelen een cruciale rol in het onderhouden en vernieuwen van het spoor. Desondanks geldt voor de infravervoerders dat een overeenkomst vereist is om toegang te krijgen tot de hoofdspoorweginfrastructuur en diensten van ProRail.

Normaal gesproken heeft zo’n overeenkomst een looptijd van een jaar. Op verzoek van de infravervoerders heeft ProRail in 2022 voor de jaren 2023 tot en met 2025 een meerjarige toegangsovereenkomst afgesloten met de zes infravervoerders. ProRail is bezig om uit te zoeken of het mogelijk is om ook met andere stakeholders een meerjarige overeenkomst te sluiten.