Capaciteit
ProRail gaat voor duurzame mobiliteit en bereikbaarheid. Het treinverkeer gaat naar verwachting groeien, zowel wat betreft reizigers als goederen. ProRail zet stappen om deze ontwikkeling in goede banen te leiden.
Behandel- en opstelcapaciteit
Het programma Behandelen en Opstellen (B&O) heeft in 2023 infraprojecten opgeleverd waarmee de totale capaciteit voor het behandelen en het opstellen van reizigersmaterieel is uitgebreid. In het voorjaar van 2023 hebben we op basis van onder meer materieelinzetplannen van de vervoerders een capaciteitsanalyse uitgevoerd voor de periode tot en met 2034. In het vierde kwartaal zijn we gestart met een langetermijnanalyse t/m 2050 op basis van de verwachte groei van het aantal nationale en internationale reizigers. Ook is voortgang geboekt met de strategische capaciteitsstudie Buffercapaciteit, waarmee duiding wordt gegeven aan de aanvullende vraag naar opstelcapaciteit bij langdurige buitendienststellingen.
Capaciteitsverdeling dienstregeling 2024
De capaciteitsverdeling van 2024 is succesvol afgerond. Wijzigingen, zoals de reistijdverkorting van de IC Berlijn en nieuwe internationale treinen aangevraagd door Train Charter Services, zijn succesvol ingepast en verdeeld. In de Rotterdamse haven gaat meer overdag worden gewerkt om het spoor te onderhouden: het doel is de kwaliteit van de infrastructuur te verhogen. Ook wordt volop gewerkt aan het Derde Spoor tussen Zevenaar en Emmerich met de start van de werkzaamheden aan Duitse zijde in november 2024. Gedurende het dienstregelingsjaar 2024 start de ombouw Amsterdam. Met ingang van de nieuwe dienstregeling (december 2023) rijdt Keolis als nieuwe vervoerder tussen Amersfoort en Ede en tussen Oldenzaal en Zutphen is dat Arriva.
Time Table Redesign
Op Europees niveau is het proces van capaciteitsmanagement en capaciteitsverdeling, genaamd Time Table Redesign (TTR), opnieuw ontworpen. De EU heeft een conceptverordening opgesteld die dit proces ook juridisch verplicht stelt vanaf de dienstregeling 2030.
In december 2023 is de capaciteitsstrategie voor 2027 gepubliceerd. Voor de capaciteitsstrategieën 2025 en 2026 hebben we zowel een nationale versie als een gezamenlijke versie opgesteld met andere Europese landen. Voor de capaciteitsstrategie 2027 heeft ProRail voor het eerst alleen een gezamenlijk document met inframanagers uit negen Europese landen opgesteld.
Aan vervoerders is als pilot gevraagd om Capacity Needs Announcements (CNAs) in te dienen voor het capaciteitsmodel 2026. CNAs zijn verzoeken voor nieuwe of aangepaste treinpaden die vervoerders kunnen indienen zodat inframanagers die kunnen meenemen bij het opstellen van het capaciteitsmodel voor dienstregeling 2026. ProRail beoordeelt de ontvangen CNAs, en neemt ze indien inpasbaar ook op in het capaciteitsmodel 2026.
Om tijdig aan de nieuwe EU-verordening over gebruik van capaciteit op het spoor te voldoen heeft ProRail een plan van aanpak opgesteld op basis waarvan in de komende jaren procesveranderingen moeten worden geïmplementeerd in de spoorsector en nieuwe software wordt ontwikkeld.
Spoorgoederenvervoer
Modal shift
Waar mogelijk ondersteunt ProRail ook initiatieven gericht op modal shift in het goederenvervoer. Zo is in 2023 op initiatief van Strukton Rail Short Line de Railhub Lage Weide gerevitaliseerd. Dit in Utrecht gelegen industrieterrein Lage Weide telt veel verladers, die nu nog aangewezen zijn op wegvervoer. Met de komst van een spoorterminal kunnen de bedrijven gebruikmaken van het al aanwezige spoor op Lage Weide ligt. Verladers krijgen zo de mogelijkheid gebruik te maken van het spoor en de terminal als alternatief voor vervoer over de weg.
740 meter sporen
Door te investeren in faciliteiten voor langere goederentreinen verbetert de concurrentiepositie van het spoorgoederenvervoer in Nederland en Europa. Een langere goederentrein zorgt voor lagere vervoerskosten per vervoerde eenheid en maakt de verschuiving van vervoer over de weg naar het spoor gemakkelijker. Een goederentrein van 740 meter vervangt 56 vrachtwagens. Daarmee draagt goederenvervoer per spoor bij aan minder uitstoot van CO2 en zorgt het voor minder drukte op de weg. Aangejaagd vanuit de Europese Green Deal geldt een EU-verplichting (TEN-T) om met 740 meter lange treinen te kunnen rijden.
Op een aantal plaatsen is het spoor al gereed voor het gebruik van 740 meter lange goederentreinen, zoals het emplacement Maasvlakte en het A15-tracé van de Betuweroute. Voor de emplacementen Waalhaven, Moerdijk, Amsterdam Houtrakpolder, Roosendaal, Lage Zwaluwe en Rotterdam Noord Goederen lopen concrete projecten om sporen geschikt te maken voor deze lange treinen. Er ligt echter nog een forse investeringsopgave om de goederencorridors geschikt te maken voor lange goederentreinen.
ProRail heeft in augustus 2023 de corridorstudie 740 meter lange goederentreinen opgeleverd aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Daarin adviseert ProRail om de goederencorridors in twee fasen geschikt te maken voor 740 meterlange goederentreinen. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat benut de uitkomsten van de studie voor de totstandkoming van een implementatieplan 740 meter goederentreinen.
De Europe Unie wil met subsidie het spoor klaarmaken voor sneller en makkelijker militair transport. Nederland heeft als essentiële schakel in dit netwerk hiervoor € 51 miljoen subsidie aangevraagd en dit is in januari 2024 toegekend. Met deze middelen legt ProRail onder meer op vijf plekken (Rotterdam-Noord, Lage Zwaluwe, Waalhaven Zuid, Onnen en Roosendaal) wacht- en opstelsporen voor 740 meter lange goederentreinen aan. Het reguliere goederen- en reizigersvervoer profiteert daarmee ook van deze aanpassingen aan het spoor.
Heuvelsysteem Kijfhoek
ProRail investeert in de vernieuwing van de infrastructuur en systemen op Kijfhoek. In juni 2023 zijn we begonnen met de vernieuwingswerkzaamheden. Tot eind maart 2025 is tijdens de werkzaamheden 50% van de heuvelcapaciteit niet beschikbaar. Om de hinder te beperken, heeft ProRail samen met vervoerders een tijdelijke capaciteitsverdeling en uitwijklocaties vastgesteld. Treinen die hinder ondervinden worden gecompenseerd.
In september 2023 is tijdens werkzaamheden waterschade ontstaan aan het heuvelsysteem. Het systeem is buiten gebruik gesteld. ProRail heeft met DB Cargo, de aannemer en Siemens oplossingen verkend en besloten dat het heuvelsysteem niet op korte termijn gerepareerd kon worden. Naar verwachting blijft het spoor buiten gebruik tot in de maand mei 2024, wanneer het nieuwe heuvelsysteem in gebruik wordt genomen. Tot die tijd, wordt begeleid gerangeerd. Vergoeding van de schade aan vervoerders vindt plaats conform de algemene voorwaarden van ProRail.
Dienstverlening Kijfhoek
ProRail heeft vorig jaar gewerkt aan de vernieuwing van het planningsysteem voor het heuvelsysteem en de ontwikkelings- en testfase afgerond. We leveren het systeem begin 2024 op en maken het toegankelijk voor meerdere goederenvervoerders.
DB Cargo NL heeft in 2021 de ‘Letter of Intent’ opgezegd waaronder ProRail de sorteerdienst Kijfhoek van DB Cargo zou overnemen met als doel de infrastructuur op Kijfhoek beter te benutten en neutraal en toegankelijk open te stellen voor alle goederenvervoerders. DB Cargo heeft in 2021 besloten de sorteerdienst zelfstandig te blijven uitvoeren. Na een uitvoerige dialoog in 2022 met Autoriteit Consument & Markt (ACM), Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), DB Cargo en LINEAS, heeft ACM in 2023 haar informele zienswijze gepubliceerd over de eisen die worden gesteld aan de voorgenomen dienstverlening van DB Cargo op Kijfhoek.
De doelstellingen van ProRail zijn ongewijzigd gebleven: verbeteren van non-discriminatoire toegang tot de dienstvoorziening en dienstverlening Kijfhoek; effectieve, efficiënte en veilige benutting van de infrastructuur en daarmee gericht op het faciliteren en stimuleren van het goederenvervoer per spoor. ProRail heeft hiertoe het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in 2023 geadviseerd om een wijziging van het exploitatiemodel Kijfhoek te overwegen en een meer evenwichtig speelveld voor de betrokken partijen te creëren. Bij het door ProRail voorgestelde exploitatiemodel is sprake van extra incidentele investeringen en structurele kosten. ProRail en het ministerie zijn hierover in gesprek.
Infravervoerders
Ieder jaar sluit ProRail met vervoerders en andere capaciteitsgerechtigden een toegangs- of capaciteitsovereenkomst af voor toegang tot de Hoofdspoorweginfrastructuur en diensten van ProRail. Met de zes infravervoerders is eind 2022 een meerjarige toegangsovereenkomst afgesloten voor de jaren 2023 tot en met 2025. ProRail evalueert deze aanpassing inclusief mogelijkheid om ook met andere vervoerders en capaciteitsgerechtigden een meerjarige overeenkomst af te sluiten.
Stationsagenda
Op 9 februari 2023 is de Stationsagenda vastgesteld en door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat met de Tweede Kamer gedeeld. Deze bevat een visie voor 2040 en beschrijft de governance en sturing rondom stations. ProRail, NS en het ministerie tekenden de intentieovereenkomst. Ook is een uitvoeringsagenda opgesteld met tien prioritaire thema’s. In de uitvoeringsagenda staat welke stappen we de komende twee jaren zetten om de ambities waar te maken. Begin 2024 rapporteert het ministerie voor het eerst aan de Tweede Kamer via een jaarlijkse voortgangsrapportage. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft financiering toegezegd voor de benodigde capaciteit bij ProRail.
Toekomstbeeld OV 2040
In 2023 heeft het ministerie van IenW en de sector het Toekomstbeeld OV (TBOV) 2040 herijkt. In januari 2024 is het resultaat (Situatieschets Toekomstbeeld OV 2040) naar de Tweede Kamer verzonden. Daarnaast heeft de minister in december 2023 het Toekomstbeeld Spoorgoederenvervoer aan de Tweede Kamer aangeboden. Deze eerste uitwerking beschrijft het belang van spoorgoederenvervoer voor Nederland en benoemt de opgaven en onzekerheden.
Voor de leden van de Landelijke OV- en Spoortafel heeft blijvende inzet op een betrouwbaar en betaalbaar OV-systeem prioriteit. De ambities blijven onveranderd hoog, alleen is de weg er naar toe gewijzigd. De grote uitdagingen waarvoor we staan vergen belangrijke keuzes. Dit komt deels door de veranderde omstandigheden: de reizigersvraag en -groei ontwikkelen zich anders, een krappe arbeidsmarkt en toegenomen exploitatiekosten (o.a. door gestegen lonen en inflatie).
Daarnaast stijgen de instandhoudingskosten van de netwerken flink. Dit komt onder andere door een toename in de vervangingsopgave en intensievere benutting van de infrastructuur. Daarnaast vragen ook nieuwe ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid, klimaatbestendigheid, cybersecurity en digitalisering om maatregelen.
Actieagenda OV-knooppunten
In 2022 is in samenwerking met betrokken stakeholders gewerkt aan een actieagenda OV- knooppunten. In deze agenda zijn de invulling van de governance en de datagedreven ontwikkeling van knooppunten nader uitgewerkt en zijn focusknooppunten aangewezen. Deze knooppunten zijn bepaald na een verdere uitdieping van de knooppuntinventarisatie samen met onder andere gemeenten, provincies en NS Stations en in afstemming met de netwerkuitwerking Toekomstbeeld Openbaar Vervoer (TBOV).
De Actieagenda OV-knooppunten uit mei 2022 heeft in 2023 een update gekregen. Het doel is hetzelfde gebleven, namelijk alle knooppunten tot mooie plekken in het stedelijk gebied maken die prettig zijn om te verblijven en mensen stimuleren om gebruik te maken van het OV.
De teksten en de status van alle knooppunten zijn voor zover mogelijk geactualiseerd. Voor het eerst is een landelijk uniforme definitie gebruikt. Extra aandacht is er voor de ‘focusknooppunten’ waar de betrokken partijen zich voor in willen zetten. Het zijn er 175 in de nieuwe agenda, 25 meer dan een jaar eerder. Het overgrote deel zit nog in de onderzoeksfase, 6% was per eind 2023 in uitvoering genomen. Daarnaast zijn er knooppunten met een (kleinere) opgave (479; 2022: 650) en knooppunten die er nu nog niet zijn (84; 2022: 76).
De actieagenda wordt gebruikt om te prioriteren en met verschillende partijen het gesprek aan te gaan over de knooppunten. Zeker ook wanneer er plannen zijn bij één van de partijen, weten we elkaar te vinden en grijpen we de mogelijkheid aan om integraal naar het knooppunt te kijken.
Het Bestuurlijk Overleg (BO) MIRT voorziet deels in financiering voor focusknooppunten, maar slechts in enkele gevallen voorziet BO MIRT ook de scope van stations. In de toekomst kan aanvullende financiering hierdoor noodzakelijk worden.
TSI (Technical Specifications for Interoperability)
ProRail heeft eind 2023 het advies Nationaal ImplementatiePlan (NIP) voor de TSI Infrastructuur en de TSI Energievoorziening aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat opgeleverd. Het ministerie onderschrijft de strategie die in het advies is voorgesteld. Gezamenlijk wordt nu de volgende fase voorbereid waarin de impact nader wordt uitgewerkt. Op basis daarvan kan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een NIP publiceren conform de Europese verplichtingen voor de TSI Infrastructuur en de TSI Energievoorziening.
Daarnaast heeft de programmadirectie ERTMS ProRail gevraagd een bijdrage te leveren aan de actualisatie van het Nationaal ImplementatiePlan CCS (ERTMS).