Geluid en trillingen
Omwonenden rond het spoor kunnen last hebben van het geluid of de trillingen van passerende treinen. Ook werkzaamheden aan het spoor kunnen geluid en trillingen veroorzaken. Voor de beheersing van geluidhinder zijn er in de Europese en Nederlandse wetgeving veel regels opgenomen. Voor trillingshinder is dat nauwelijks het geval. Het Rijk werkt in samenwerking met alle stakeholders waaronder ProRail aan een gerichte aanpak.
ProRail streeft ernaar dat er voor de omgeving zo min mogelijk geluid- en trillingshinder ontstaat. In 2023 heeft ProRail hiertoe samen met andere partijen in de spoorsector diverse stappen gezet.
Succesvolle transitie naar stiller goederenverkeer
Een technisch gezien eenvoudige innovatie levert een grote geluidreductie voor het goederenverkeer: door andere type remblokken te gebruiken blijven de wieloppervlakken van goederenwagons glad en maken ze daardoor tijdens het rijden veel minder geluid.
Vanaf december 2024 moeten volgens nieuwe Europese regelgeving op zogeheten 'stillere routes' alle oudere goederenwagens verplicht met alternatieve remblokken zijn uitgerust. In Nederland gaat het om de Betuweroute, de Havenspoorlijn en de Brabantroute. Omdat er in andere landen ook veel “stillere routes” zijn, is de prognose dat in 2025 95% van de goederenwagens die in Nederland rijden van het stillere type zullen zijn. Na twintig jaar is dan de Europese implementatie van deze innovatie, die ooit in Nederland gestart is binnen het Innovatieprogramma Geluid (IPG, 2002-2007), voltooid.
Minder overschrijdingen van de geluidproductieplafonds
Naast de Europese regels voor het geluid van afzonderlijke treinpassages gelden in Nederland regels voor het totale geluid dat in een jaar geproduceerd mag worden. De bewaking hiervan is geregeld met geluidproductieplafonds (gpp’s) op meer dan 50.000 referentiepunten langs alle hoofdspoorwegen. ProRail moet zorgen dat de gpp’s niet worden overschreden, ook niet als er meer treinen gaan rijden. Het aantal overschrijdingen van gpp’s is verder gedaald van 378 referentiepunten in 2021 naar 75 in 2022. Het aantal overschrijdingen van gpp’s in 2023 wordt eind 2024 bekend.
Aanpak van het geluid op hoogbelaste locaties
In het Meerjarenprogramma Geluidsanering (MJPG) werken het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Rijkswaterstaat en ProRail samen aan het terugdringen van geluidsoverlast langs rijkswegen en hoofdspoorwegen. ProRail onderzoekt in het MJPG op basis van wettelijke regels voor ruim 50.000 woningen welke maatregelen getroffen moeten worden en beschrijft dit in zogenaamde saneringsplannen. Op sommige locaties hebben de maatregelen veel impact op de omgeving, denk aan een hoog geluidsscherm. Een belangrijk onderdeel van het MJPG is dan ook om, binnen de kaders van de wet, in overleg te treden met bewoners en gemeenten over de lokaal wenselijke oplossingen.
In 2023 zijn alle resterende saneringsplannen formeel bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat ingediend ter vaststelling door de minister. Hiermee heeft ProRail voldaan aan de wettelijke plicht om de plannen voor 31 december 2023 ingediend te hebben. De realisatie van de geluidmaatregelen is naar verwachting in 2030 afgerond; meer informatie over MJPG en de geluidsmaatregelen per locatie staat op www.prorail.nl/mjpg.
Onderzoek en innovatie voor een bronaanpak van spoortrillingen
In opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft ProRail in 2023 gewerkt aan diverse onderdelen van de Innovatieagenda Bronaanpak Spoortrillingen (IBS). Doel van de IBS is om trillingsreducerende effecten, neveneffecten en kosten van maatregelen aan de spoorinfrastructuur en aan de treinen in kaart te brengen om maatwerk bij de aanpak van trillingshinder te kunnen bieden. De IBS loopt van 2021 tot 2025. ProRail stelt de resultaten de komende jaren stapsgewijs breed beschikbaar.
In 2023 hebben TU Delft, Deltares en TNO verder gewerkt aan de ontwikkeling van STEM, het Spoortrillingen Emissiemodel. Zij vullen de hiaten in fundamentele kennis over het ontstaan en het reduceren van spoortrillingen.
In 2023 heeft ProRail diverse nieuwe praktijkproeven aan de infrastructuur gestart. De proeven richten zich enerzijds op effecten van het beheersen van degeneratie van het spoor en anderzijds op de effecten van innovatieve maatregelen. In 2023 heeft ProRail bijvoorbeeld op de Brabantroute veel metingen verricht die samenhangen met de effecten van degeneratie van het spoor, en de mogelijkheden om met aanvullend beheer en onderhoud deze effecten te verminderen of te vertragen.
Toepassing van innovaties voor trillingen: het Minder Hinder-pakket
In 2023 heeft ProRail op verzoek van IenW een pakket van trillingsreducerende maatregelen samengesteld dat (grotendeels) nog kan worden aangelegd voor de extra lange buitendienststelling van de Betuweroute in 2025 in Duitsland: het Minder Hinder-pakket (initiatief van de overheid en gericht om overlast tijdens werkzaamheden in Duitsland aan het Derde Spoor van omgeleide goederentreinen door Zuid- en Oost- Nederland te beperken). Deze maatregelen zijn in 2023 gecontracteerd in de markt en worden zoveel mogelijk in 2024 aangelegd.